- Osmanlı Devleti’nin devlet anlayışının oluşmasında eski Türk gelenekleri, İslam hukuku, hakim olunan bölgelerdeki yönetim anlayışları etkili olmuştur.
- Padişah sahip olduğu egemenlik hakkını adalet ile İslam dini ve kurallarına ve Türk töresine uygun olarak kullanmıştır.
- Osmanlı Devleti başkentleri; Söğüt, Karacahisar, İznik, Bursa, Edirne, İstanbul.
- Padişahın Yetkileri
- Yargı Yetkileri
- Müsadere: Hazineden maaş alan görevlilerin kanunsuz şekilde edindikleri mallarına el konulması.
- Kulluk Hakkı: Devşirme sistemindeki kişiler üzerinde padişahın öldürme yetkisinin bulunması.
- Yürütme Yetkileri: Divanı Hümayun ile birlikte kullanmıştır.
- Yasama Yetkileri
- Ferman
- Kanunname
- Adaletname: Halkın hakkının yönetene karşı korunduğu padişah belgesi.
- Berat
- Yargı Yetkileri
- Saray üç kısımdan oluşurdu. Enderun(iç saray), Birun(dış saray), Harem.
- Enderunda; saray okulu, arz odası, büyük oda, küçük oda, hazine odası, has oda, doğancılar odası, kiler odası, seferli odası bulunurdu.
- Birunda; divanhane, altı bölük halkı, cebeciler, topçular, müteferrikalar, mehterhane bulunurdu.
- Haremde; padişahın özel dairesi, kızlar bölümü, padişah anneleri, eşleri ve kızlarının oturduğu daireler bulunurdu.
- Veraset sisteminin gelişimi; Osman Bey ve Orhan Bey dönemlerinde “Ülke hanedan üyelerinin ortak malıdır.”, 1. Murat döneminde “Ülke padişah ve çocuklarının malıdır.”(Amaç merkezi otoritenin güçlenmesi ve taht kavgalarının önlenmesi), 2. Mehmet döneminde “Ülke sadece padişahındır.”(Amaç merkeziyetçi yapıyı güçlendirmek), 1. Ahmet döneminde Ekber ve Erşed sistemi ile en büyük ve en olgun kişinin tahta çıkması şeklinde görülmüştür.
- Şehzade=Çelebi: Padişahın erkek çocukları.
- Lala: Padişahın çocuklarını sancaklarda idari ve askeri konularda eğiten kişi.
- Şehzadeler yabancı devletlerin kışkırtmalarına karşı Rumeli’ye gönderilmezlerdi.
- Sancak sistemine 3. Mehmet son vermiştir.
- Sancağa çıkmadan tahta oturan ilk padişah 1. Ahmet’tir.
- Şimşirlik: Sancağa çıkmayan şehzadelerin sarayda eğitimlerini tamamladıkları bölüm.
- Divanı Hümayunda siyasi, askeri, adli ve mali işler görüşülürdü. Bugünkü bakanlar kuruluna benzerdi. Fakat şikayet ve davalara bakması özelliğiyle ayrılırdı.
- Fatih’ten itibaren divana veziriazamlar başkanlık etmiştir. Kanuni’den itibaren Kubbealtı denilen yerde toplanmış, 2. Mahmut tarafından kaldırılmış yerine bakanlıklar getirilmiştir.
- Divan kararlarına hüküm denmiş, bu hükümlerin yazıldığı deftere de mühimme defteri denmiştir.
- Divanı Hümayun Üyeleri
- Sadrazam(Veziriazam): Olma şartı müslüman olmak ve Türkçe bilmek. Sefere katıldığında Serdar-ı Ekrem unvanını alırdı. Sadrazamlık makamına Paşa Kapısı veya Babıali denirdi.
- Kubbealtı Vezirleri: Sadrazama yardımcı olan görevliler. Vezir olma şartı beylerbeyliği ve sancak beyi görevlerini yapmış olmak, Müslüman olmak ve Türkçe bilmek.
- Kazasker(Kadıasker): Askeri davalardan, eğitim ve adalet işlerinden sorumludur. Olma şartı Türk ve Müslüman olmak ve medrese çıkışlı olmak. İlk kazaskerlik 1. Murat döneminde oluşturuldu. Kadı ve müderrislerin atamasını yapar. Fakat başkent kadılarını padişah atardı. Rumeli kazaskeri Anadolu kazaskerinden daha kıdemliydi.
- Defterdar: Her türlü mali işlerden sorumluydu. Bütçeyi hazırladı.
- Nişancı: Padişah adına tuğra çekerdi. Fethedilen arazilerin kaydını tutar bunları Tahrir defterine yazardı. Tüm kanunları bilmek zorundaydı.
- Reisülküttap: Daha önceden nişancıya bağlı katipken 17. Yy’dan itibaren dış işlerinden sorumlu olmuştur.
- Şeyhülislam(Müftü): Daimi üye değildi. Görüşü alınmak üzere çağrılırdı. Kanuni döneminde sadrazamla eşit konuma getirildi. Atama ve görevden azletme gibi işlerini padişah yapardı. Türk, Müslüman ve medrese çıkışlıdır.
- Yeniçeri Ağası: İstanbul’un güvenliğinden sorumludur. Alınan kararları yeniçerilere bildirirdi.
- Kaptanıderya: Donanma komutanı.
- Sadrazam, İstanbul’un genel düzeninden de sorumludur.
- Taht kadısı, İstanbul’un adalet işlerinden sorumludur.
- Yeniçeri ağası, İstanbul’un güvenliğinden sorumludur.
- Şehremini, İstanbul’da bayındırlık ve belediye işlerinden sorumlu.
- Mimarbaşı, İstanbul’un imar işlerinden sorumludur.
- Yönetici Sınıf seyfiye, ilmiye ve kalemiye olarak ayrılırdı.
- Seyfiye sınıfı askeri ve idari işlerden sorumludur. Bu sınıftakiler, sadrazam, vezirler, kaptanıderya, yeniçeri ağası, beylerbeyi, sancak beyi.
- İlmiye sınıfı eğitim, din ve hukuktan soru,mludur. Bu sınıftakiler, şeyhülislam, kazasker, müderris, kadı.
- Kalemiye sınıfı bürokrasi ve diplomasiden sorumludur. Bu sınıftakiler, defterdar, nişancı, reisülküttap, katip.
- Yönetilenler Müslüman ve gayrimüslim halktır. Köylüler, şehirliler, göçebeler ve tüccarlar. Vergi verirlerdi.
- Taşra teşkilatı eyalet, sancak, kaza ve köy olarak sıralanırdı. Eyaletlerde yönetimden beylerbeyi, güvenlikten subaşı ve adaletten kadılar sorumludur. Sancaklarda yönetimden sancakbeyi, güvenlikten subaşı ve adaletten kadılar sorumludur. Kazalarda yönetimden kadı, güvenlikten subaşı ve adaletten kadılar sorumludur. Köylerde yönetimden köy kethüdası(köy muhtarı), güvenlikten yiğitbaşı ve adaletten kadı naibi(kadı vekili) sorumludur.
- Tanzimat dönemindeki vilayet nizamnamesi ile ülke idari bakımdan yeniden şekillenmiştir. Vilayet(Vali), Liva(Mutasarrıf), Kaza(Kaymakam), Nahiye(Müdür), Köy(Muhtar).
- Muhtesip kadının izni ile narh(fiyat) belirlerdi.
- Kapan emini, hububat, meyve ve sebzelerden alınacak vergileri belirlerdi. Ürünlerin tartılması ve adaletli şekilde dağıtılmasını sağlardı. Kapan, üretilen malların topladığı yer.
- Beytülmal emini, kamu haklarını koruyan görevli.
- Bac emini, ticaret ve sanatla ilgili vergileri toplardı.
- Merkeze bağlı(Saliyanesiz-Yıllıksız) eyaletler, dirlik(tımar) sisteminin uygulandığı eyaletlerdir. Yöneticileri merkezden atanırdı. Bunlar Rumeli, Anadolu, Budin, Bosna, Erzurum, Diyarbakır, Van, Karaman, Sivas, Musul, Şam, Trabzon, Kıbrıs.
- Özel yönetimli(Saliyaneli-Yıllıklı) eyaletler, iltizam sisteminin uygulandığı eyaletlerdir. Bunlar Mısır, Trablusgarp, Habeş, Yemen, Basra, Cezayir, Tunus.
- İmtiyazlı (Ayrıcalıklı) eyaletler, içişlerinde serbest, dış işlerinde Osmanlı’ya bağlıdırlar. Yöneticileri padişah tarafından onaylanır, bey, han, şerif, voyvoda denirdi. Bunlar Boğdan, Kırım, Eflak, Hicaz, Erdel, Lehistan.
- Hicaz dini özelliğinden dolayı asker ve vergi vermezken, Kırım asker gönderir ama vergi vermezdi.
- Şeri hukuk sadece Müslümanlar üzerinde uygulanmıştır. Gayrimüslimler kendi hukuk kurallarına göre yargılanmışlardır.
- Adalet işlerinin divandaki temsilcisi kazaskerdir.
- Şeyhülislamın yargılama yetkisi yoktur.
- Kadılar devletten maaş almaz, davalardan aldıkları harçlarla geçinirlerdi.
- Kadılar, miras, ticaret ve nikah gibi davalara bakardı, vakıfları denetler ve vergilerin düzenli şekilde hazineye aktarılmasını sağlardı, ferman ve beratların halka ulaşmasını sağlardı, vergi oranlarını belirler ve vergileri merkeze ulaştırırdı, yeni işletme kurulmasını onaylardı, reayanın isteklerini divana bildirirdi, kazalarda belediye işlerini yürütürdü.
- Kapıkulu askerleri merkezde padişaha bağlı maaş alan sürekli ordudur.
- Kapıkulu askerleri, hükümdar sefere çıktığında sefer bahşişi alırlardı.
- Pençik sistemi, savaşta esir alınan Hristiyan çocuklarının beşte birinin devlet hizmetine alındığı sistemdir. Türk ve İslam terbiyesi alan bu çocuklar daha sonra Acemi Oğlanlar Ocağına alınırlardı. 1. Murat döneminde oluşturulmuştur.
- Devşirme sistemi, devletin asker ve idari hizmet görevlisi ihtiyacını karşılamak amacıyla uygulanan sistemdir. Devşirmelerin bir kısmı enderunda yetişerek devlet adamı, bir kısmı ise asker ihtiyacını karşılardı.
- Devşirme sistemine sadece Hristiyan çocuklar alınırdı. Ailesinin rızası gerekliydi. Tek çocuk varsa devşirilmezdi. Vücudunda leke olanlar, yüz kızartıcı suç işleyen ailelerin çocukları devşirilmezdi. Bir aileden bir kişi devşirilirdi.
- Acemi Oğlanlar Ocağı Enderun’a kaynaklık ederdi.
- Top Arabacıları Ocağının komutanına arabacıbaşı, Cebeci Ocağı komutanına cebecibaşı, Lağımcı Ocağı komutanına lağımcıbaşı, Humbaracı Ocağı komutanına humbaracıbaşı denirdi.
- Kapıkulu süvarilerine Altı Bölük Halkı da denirdi.
- Tımarlı sipahiler kendilerine dirlik olarak verilen toprağı işleyerek gelirlerini sağlardı. Bu gelirler ile cebelü denilen atlı asker beslerlerdi. Tımarlı sipahiler savaş zamanında sancak beyinin emrinde toplanırdı.
- İlk Osmanlı donanması Orhan Bey döneminde Karesioğulları Beyliğinin alınması ve Karamürsel’de ilk tersanenin açılması ile oluşturulmuştur.
- Yıldırım Beyazıt döneminde Gelibolu’da büyük bir tersane inşa edilmiştir. En büyük tersane ise Fatih döneminde açılan Haliç Tersanesi’dir.
- Donanma, Fatih zamanında gelişmiş, en parlak dönemini Kanuni döneminde yaşamıştır.
- Levet: Donanma askeri.
- Fatih döneminde Karadeniz, Kanuni döneminde Akdeniz Türk gölü olmuştur.
- Önemli denizciler; Piri Reis, Kılıç Ali Paşa, Seydi Ali Paşa, Murat Reis, Salih Reis, Turgut Reis, Barbaros Hayrettin Paşa, Kemal Reis.