TBMM DÖNEMİ
I. TBMM’NİN AÇILMASI (23 NİSAN 1920)
- İstanbul’un resmen işgal edilmesi üzerine yeni meclis Ankara’da açılmıştır. Meclisin üye tamsayısı 390 olmasına rağmen ancak 115 milletvekili ile toplanmıştır. Meclisin en yaşlı üyesi Sinop milletvekili Şerif Bey’in konuşmasıyla açılmıştır.
- Meclis Üyelerinin değişik meslek gruplarından oluşması meclisin halkçı yönünü gösterir.
- Mustafa Kemal İstanbul’dan kaçan milletvekillerine de mecliste yer vermesinde saltanat taraftarların da desteğini almak istemesi etkili olmuştur.
- M. Kemal’İn İstanbul’dan gelen vekillere TBMM’ye girmek için seçim şartı koymaması halkın iradesine saygılı olduğunu göstermektedir.
- M. Kemal TBMM için olağanüstü yetkilere sahip meclis tabirini kullanmıştır.
- I.TBMM 23 nisan 1920 ile 11 Ağustos 1923 yılları arası görev yapmıştır.
II. TBMM’nin Aldığı 24 Nisan Kararları
- Hükümet kurmak gereklidir.
- Bu kararla İstanbul Hükümeti yok sayılmıştır.
- TBMM’nin üzerinde hiçbir güç ve otorite yoktur.
- Bu karala İstanbul Hükümeti yok sayılmıştır
- Geçici bir hükümet başkanı veya padişah vekili atamak doğru değildir.
- Bu kararla meclisin sürekliliğine ve alacağı kararlarda bağımsız olacağına vurgu yapılmıştır.
- TBMM yasama ve yürütme yetkisine sahiptir
- Millet iradesine ters düşmesine rağmen olağanüstü şartlar gereği kuvvetler birliği benimsenmiştir.
- Meclis başkanı hükümetin de başkanıdır.
- Bu kararla meclis hükümeti sistemi benimsenmiştir.
- Padişah ve halife baskıdan kurtulduğu zaman konumu meclis tarafından belirlenecektir.
- Bu karar halk iradesinin padişah ve halifenin üzerinde olduğunu gösterir. Ayrıca padişaha açık bir tepki alınmamasında saltanat makamının birleştirici gücünden yararlanmak istenmesindendir
III. TBMM’nin Özellikleri
- Kurucu meclistir: Yeni bir anayasa hazırlaması, düzenli ordu kurması yeni bir hükümet ve devlet kurması bu özelliğinden kaynaklanmaktadır
- Ulusal bir meclistir: Azınlık milletvekiline yer verilmemiştir.
- Demokratik meclistir: Üyeleri seçimle belirlenmiştir.
- İhtilalci bir meclistir: İşgalcilere de İstanbul Hükümetine de karşı çıkmıştır.
- Siyasi parti yoktur: Milli birlik ve beraberliğin bozulmamasına dikkat edilmesindendir.
- TBMM’nin açılmasıyla birlikte Temsil Heyeti’nin de görevi sona ermiştir.
- TBMM’nin açılmasıyla millet egemenliğine dayalı bir devlet kurulmuştur.
- Yeni devletin rejim ve isminin konulmamasında birlik beraberliği bozmama düşüncesi etkili olmuştur.
IV. Meclisteki Kurulan Gruplar
1. Müdafaa-i Hukuk Grubu: Başında Mustafa Kemal’in bulunduğu grup
2. Halk Zümresi: Bolşevik (Sol) fikirlere sahip grup
3. Yeşil Ordu: Sol eğimli bir grup olup Çerkez Ethem taraftarlarınca desteklenmiştir.
4. İstiklal Grubu: Mustafa Kemal çizgisinden yürüyen gençler tarafından kurulmuştur.
5. Islahat Grubu: Yenileşmeyi savunan grup
6. Tesanüd Grubu: Eski ittihatçıların oluşturduğu grup
V. İcra Vekilleri Heyeti(3 Mayıs 1920’de kurulan)
- Müdafaa-i Milliye Vekili: Fevzi Çakmak
- Hariciye Vekili: Bekir Sami Bey
- Dâhiliye Vekili: Cami Bey
- Maliye Vekili: Hakkı Behiç
- İktisat Vekili: Yusuf Kemal Bey
- Nafia(Bayındırlık): İsmail Fazıl Paşa
- Adliye Vekili: Celaleddin Arif Bey
- Maarif Vekili: Dr. Rıza Nur
- Şeriye Vekili: Mustafa Fehmi Bey
- Erkan-ı Harbiye : İsmet Bey
- Sıhhat ve içtimai Vekili: Dr. Adnan Bey
VI. TBMM’YE KARŞI AYAKLANMALAR
- İngilizlerin boğazları elde tutmak istemesi
- Azınlıkların devlet kurma çalışmaları
- İşgalci güçlerin kışkırtmaları
- Asker kaçaklarının otorite boşluğundan yararlanmak istemeleri
- Bazı Kuvayımilliyecilerin disiplinsiz davranışları
- Bazı çevrelerin manda ve himayeyi savunmaları
- İstanbul Hükümetinin kışkırtmaları
VII. TBMM ye Karşı Çıkan Ayaklanmalar:
A) İstanbul Hükümeti Tarafından çıkartılan İsyanlar:
- Kuvayı inzibatiye(Hilafet Ordusu):
- İngilizlerin de desteği ile Geyve dolaylarında kurulmuştur. İsyan Ali Fuat Paşa tarafından bastırılmıştır. Kuvayı inzibatiyecilerin bir kısmı milli mücadeleye katılmıştır.
- Ahmet Anzavur İsyanı(Kuvayı Muhammediye)
- İngilizlerin de desteği ile Susurluk, Ulubat dolaylarında çıkan bu isyanı Çerkez Ethem birlikleri bastırmıştır.
- Bu iki isyanın çıkmasında boğazlar ve çevresini elde tutmak isteyen İngilizlerin kışkırtmaları etkili olmuştur.
B) İstanbul Hükümeti ve İtilaf Devletleri Tarafından Çıkartılan İsyanlar
- Bolu, Düzce, Hendek ve Adapazarı ayaklanmaları:
- İsyanın çıkmasında boğazlar çevresini elde tutmak isteyen İngilizlerin kışkırtmaları etkili olmuştur. İsyan Ali Fuat ve Refet Bele’ye bağlı birlikler tarafından bastırılmıştır.
- Yozgat Çapanoğlu İsyanı:
- İsyan Çerkez Ethem birlikleri tarafından bastırılmıştır.
- Afyon Çopur Musa İsyanı:
- Kuvayı milliye birlikleri tarafından bastırılmıştır.
- Konya Bozkır İsyanı:
- İki kez çıkan bu isyanlar milli güçler tarafından bastırılmıştır.
- Konya Delibaş Mehmet İsyanı:
- İsyan Refet Bele’ye bağlı birlikler tarafından bastırılmıştır.
- Milli Aşireti İsyanı:
- Urfa’da Fransızların kışkırtmaları sebebiyle çıkan isyan milli güçler tarafından bastırılmıştır. Milli Aşireti bir dönem milli kuvvetlere destek vermiştir.
- Koçgiri İsyanı:
- Erzincan dolaylarında çıkan bu isyanı düzenli ordu birlikleri bastırmıştır.
- Şeyh Recep İsyanı:
- Sivas dolaylarında çıkan bu isyan milli kuvvetler tarafından bastırılmıştır.
- Şeyh Eşref İsyanı:
- Bayburt dolaylarında çıkan isyan milli kuvvetler tarafından bastırılmıştır.
- Ali Batı İsyanı:
- Mardin dolaylarında çıkan bu isyan milli kuvvetler tarafından bastırılmıştır.
- Cemil Çeto İsyanı:
- Güneydoğu Anadolu bölgesinde çıkan bu isyan milli kuvvetler tarafından bastırılmıştır.
NOT: Milli Aşireti, Koçgiri, Ali Batı ve Cemil Çeto İsyanlarının çıkmasında Kürt devleti kurma düşüncesi de etkili olmuştur.
C) Eski Kuvayı Milliyeciler Tarafından Çıkartılan İsyanlar
- Çerkez Ethem İsyanı:
- Düzenli ordu emrine girmek istemeyen Çerkez Ethem ve ona bağlı Kuvayı seyyare birlikleri tarafından çıkartılmıştır. İsyan düzenli ordu birlikleri tarafından bastırılmıştır.
- Demirci Mehmet Efe İsyanı:
- Düzenli ordu emrine girmek istemeyen Demirci Mehmet Efe tarafından çıkartılmıştır.
- Demirci Mehmet yaptığı hareketin yanlış olduğunu anlayınca isyanından vazgeçmiştir.
D) Azınlıklar Tarafından Çıkartılan İsyanlar
- Bağımsız devlet kurmak isteyen Rum ve Ermeniler tarafından İtilaf Devletlerinin de desteği ile çıkan isyanlardır.
VIII. TBMM’nin isyanlara karşı aldığı önlemler:
- Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkartıldı.
- İstiklal Mahkemeleri kuruldu.
- İstanbul Müftüsünün fetvasına karşı Ankara Müftüsü Rıfat Börekçi karşı fetva yayımladı.
- Cumhuriyet Döneminin ilk Diyanet İşleri Başkanı Rıfat Börekçi olmuştur.
- Düzenli orduya geçiş hızlandırıldı
- Anadolu Ajansı kuruldu
- İstanbul Hükümetiyle her türlü iletişim kesildi.
İsyanların sonuçları:
- İsyanları bastıran TBMM’nin gücü ve otoritesi artmıştır.
- Milli mücadelenin uzamasına sebep olmuştur.
- Yunan ilerleyişi hızlanmıştır.
- Kardeş katline sebep olmuştur.
- Milli kaynak kaybına sebep olmuştur.
İstiklal Mahkemeleri: 11 Eylül 1920
- Asker kaçaklarının cezalandırılması için çıkartılan Firariler Kanunu gereği İstiklal Mahkemeleri kurulmuştur.
- Bu mahkemeler seyyar mahkeme olup mahkeme kararına karşı temyiz yolu kapalıdır.
- İstiklal mahkemeleri demokrasiye aykırı olmakla birlikte TBMM’nin gücünü ve otoritesini artırmıştır.
- İstiklal Mahkemelerinin üyelerinin milletvekillerinden oluşması TBMM’nin yargı yetkisini de kullandığını gösterir.
İstiklal Mahkemeleri’nin Görev Yaptığı Olaylar:
- Kütahya-Eskişehir Savaşından kaçan asker kaçakları
- Tekalif-i Milliye Emirlerini uygulamak
- Şeyh Sait İsyanı
- İzmir Suikastı(Son görevi)
IX. TBMM’nin Çıkardığı Kanunlar
- Ağnam vergisinin 4 katına çıkartılmasına dair kanun (1920)
- TBMM’nin çıkardığı ilk kanundur.
- Hıyanet-i Vataniye Kanunu (1920)
- Bu kanun kapsamında ilk vatan haini ilan edilen kişi Damat Ferit olmuştur.
- Firariler Kanunu (1920)
- Asker kaçaklarının tespit edilmesi için çıkartılmıştır.
- Nisab-ı Müzakere (Toplantı yeter sayısı) Kanunu (1920)
- Meclisin çalışma esaslarını belirlemek amacıyla çıkartılmıştır
- Men-i İsrafat Kanunu (1920)
- İsrafın önüne geçmek amacıyla çıkartılmıştır.
- Men-i Müskirat Kanunu (1920)
- Ülke genelinde içki yapım satış ve tüketimini yasaklayan kanun.
- Başkomutanlık Kanunu (1921)
- Eskişehir- Kütahya savaşından sonra Mustafa Kemal’i ordunun başına geçirmek amacıyla çıkartılmıştır
- Düzenli Ordu Kanunu
- Gümrük Vergilerini Artırma Kanunu
- Teşkilat-ı Esasiye Kanunu
- Saltanatın Kaldırılması Kanunu
- İstiklal Marşı Kanunu
- İstiklal Mahkemeleri Kanunu
1921 ANAYASASI (TEŞKİLAT-I ESASİ)
- Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.
- Yasama ve yürütme yetkisi TBMM’ne aittir (Güçler birliği)
- TBMM yürütme yetkisini İcra Vekilleri Heyeti aracılığıyla yürütür(Başbakanlık)
- Seçilen üyeler tüm ulusu temsil etmektedir.
- Seçme yaşı 18’dir.
- Çift dereceli seçim sistemi belirlenmiştir.
- Din işleri TBMM tarafından yürütülür.
- Bu durum anayasanın laik olmadığının kanıtıdır.
Teşkilat-ı Esasinin özellikleri:
- Yeni Türk Devletinin ilk anayasasıdır.
- I.İnönü Zaferi ardından hazırlanmıştır.
- Olağanüstü şartlarda hazırlandığı için kişi hak ve özgürlüklerine yer verilmemiştir.
- Teşkilat-ı Esaside Kanun-i Esasiyle çelişmeyen hükümlerde yer almıştır.
- 24 maddelik kısa ve öz bir anayasadır.(Çerçeve Anayasa)
- Anayasada değiştirilemeyecek diye bir hüküm yer almadığı için yumuşak anayasadır.
- 1924 Anayasasına kadar yürürlükte kalmıştır.
- Bu anayasanın hazırlanmasındaki amaç yeni kurulan devlete (TBMM) hukuki ve siyasi geçerlilik kazandırma düşüncesi etkili olmuştur.
- 1921 Anayasası’nda yapılan ilk değişiklik Cumhuriyetin İlanıyla gerçekleşmiştir.
SEVR BARIŞ ANTLAŞMASI (10 AĞUSTOS 1920)
- İtalya’da düzenlenen San Remo Konferansında taslağı belirlenen anlaşmayı Osmanlı Devleti adına Saltanat Şurası Heyeti imzalamıştır.
- Saltanat Şurası içinde Hadi Paşa, Rıza Tevfik, Reşat Halis Bey yer almıştır.
- San Remo Konferansı’na İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Belçika, Ermenistan, Romanya , Çekoslovakya ve Sırp-Sloven- Hırvat devletleri katılmıştır.
- Anlaşma 433 maddeden oluşmaktadır.
- Diğer yenilen devletlerle anlaşmalar imzalanmasına rağmen Sevr’in imzalanmasının gecikmesinde;
- Ulusal Kurtuluş Savaşının başlaması
- İtilaf Devletlerinin Osmanlı topraklarını paylaşma konusunda düştükleri anlaşmazlık etkili olmuştur.
Anlaşma Hükümleri:
- İstanbul Osmanlı Devletinin başkenti olarak kalacak fakat anlaşma şartlarına uyulmazsa elinden alınacak.
- Boğazların yönetimi içinde Türk heyetinin yer almadığı Boğazlar Komisyonuna devredilecek.
- Kapitülasyonlar genişletilecek
- Osmanlı maliyesi İtilaf Devletlerinin denetimine verilecek.
- Osmanlı Devletinin ağır silahları olmayan sınırlı sayıda bir ordusu olacak.
- Azınlık hakları genişletilecek
- Doğu Anadolu’da Ermenistan ve Kürdistan adıyla iki devlet kurulacak.
- 12 Ada ve Rodos İtalya’ya, Ege Adaları Yunanistan’a verilecek
- Doğu Trakya ve Batı Anadolu Yunanistan’a bırakılacak.
- Antalya, Konya ve Güneybatı Anadolu İtalya’ya verilecek
- Mardin, Urfa, Antep ve Suriye Fransa’ya bırakılacak.
- Arabistan ve Musul dahil Irak İngiltere’ye verilecek.
Sevr’in Önemi ve Sonuçları:
- Anlaşma meclisin onayından geçemediği için hukuki geçerliliği yoktur.
- TBMM anlaşmayı tanımadığını belirtmiş ve imzalayanları da vatan haini ilan etmiştir.
- Sevr Anlaşması Türk milletinin mücadele azmini kuvvetlendirmiştir.
BİLECİK GÖRÜŞMELERİ: (5 ARALIK 1920)
- Görüşme TBMM Hükümeti adına Mustafa Kemal İstanbul Hükümeti adına Ahmet İzzet Paşa ve Salih Paşa arasında yapılmıştır. Mustafa Kemal görüşmede İstanbul Hükümetini tanımadığını söylemiştir.
- Mustafa Kemal ayrıca Ahmet İzzet Paşa ve Salih Paşa’yı rızaları dışında Ankara’ya götürmüştür.
- Mustafa Kemal bununla İstanbul Hükümetiyle uzlaşıldığı izlenimini vererek halk üzerinde kamuoyu oluşturmak istemiştir.